Ngay giữa mùa khô bỏng rát, suối hồ khô cạn, lái buôn cây cà phê vẫn len lỏi, vét sạch cây giống ở các vườn ươm, đợi bán ra kiếm lời khi làn sóng đua trồng cà phê bùng phát mạnh ngay đầu mùa mưa tới. Cà phê Việt Nam có tái khủng hoảng thừa diện tích và sản lượng hay không vẫn là vấn đề của vài năm nữa, nhưng nỗi lo chất lượng cây giống đã xuất hiện ngay từ bây giờ.
Gần nửa năm chưa có một trận mưa đáng kể nhưng anh Nguyễn Quang Thao ở thôn 10, xã Ea Hiu, huyệ Cư Kuin, tỉnh Đăk Lak vẫn tranh thủ đi mua hơn trăm cây cà phê giống về trồng, thay thế cho vườn hồ tiêu đã tàn lụi.
Anh Nguyễn Quang Thao (mũ đỏ) tranh thủ đi mua cây cà phê giống
Anh Thao cho biết, lẽ ra cao điểm mùa khô như thế này sẽ không mấy ai đi trồng cây, gieo hạt. Nhưng năm nay giá cà phê cao chưa từng có, khiến cây giống sớm cháy chợ. Cà phê ghép chồi đã được các vườn ươm bán hết từ lâu, anh Thao đành phải mua cây thực sinh (gieo từ hạt). Anh thở dài khi thấy một chu kỳ đua nhau trồng cà phê mới lại bắt đầu, nhưng cũng đành xuôi theo, vì suy đi nghĩ lại, trồng cà phê vẫn là phù hợp nhất.
"Trước đây chỗ tôi chỉ có trồng tiêu. Hai ba năm nay thì trồng sầu riêng. Bây giờ, như năm nay là bắt đầu chuyển sang trồng cà… Bắt đầu đua nhau trồng. Mà bây giờ ở đây thì chỉ có trồng cà, chứ cây ăn trái thì cũng không biết thế nào" - anh Thao chia sẻ.
Thôn 11, xã Hòa Thắng, thành phố Buôn Ma Thuột, trung tâm ươm giống cây trồng ở tỉnh Đắk Lắk, không khí mua bán cây rộn ràng hơn hẳn mọi năm.
Một vườn ươm cà phê ở thôn 11 xã Hòa Thắng. Xung quanh chủ vườn (sổ trắng) là 3 lái buôn
Chị Lê Thị Vân, một chủ vườn ươm ở đây cho biết, một số vườn ươm trong thôn đã bán hết cây từ gần 2 tháng trước, cho các thương lái từ Gia Lai, Đắk Nông và Lâm Đồng, ngay từ khi cây còn ở tuổi “lá sò, lá má”. Còn bây giờ, giá cây giống đang tiếp tục tăng hàng ngày, nhưng nông dân không thể trực tiếp mua vì các lái buôn đã tranh nhau hết.
Chị Vân gọi những bạn hàng mua buôn cây giống của mình là “mấy đứa này”, vì hai bên đã quá thân thuộc.
"Như nhà tôi bây giờ là cây giống đã hết. Không có dân nào mà mua. Cây đều qua tay dân buôn này hết. Họ đi lung sục các nhà vườn. Nói chung, giá cây giống bây giờ lên hàng ngày. Mấy hôm trước 4.300 đồng không lấy, nhưng giờ 4.500 đồng vẫn giành nhau" - chị Vân cho biết.
Cà phê giống cháy hàng từ giữa tháng 3, khi cây còn ở tuổi "lá má" "lá sò".
Theo Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên, giá cà phê hiện nay đã lên mức cao nhất mọi thời đại, với giá giá giao tháng 5/2024 là 4.224 USD/1 tấn,vượt xa mức 3.150 USD/tấn đạt được vào tháng 6 năm 1994, nên tình trạng đổ xô trồng cà phê gần như là hệ quả tất yếu.
Hầu hết cây giống bán ra không có nhãn mác theo quy định, gây hoài nghi về chất lượng
Tiến sĩ Trần Vinh, Viện trưởng cho rằng, làn sóng đua trồng trong năm nay nay ít có khả năng dẫn đến thừa sản lượng, khủng hoảng giá vì mấy năm qua, cà phê Tây Nguyên liên tục bị giảm cả diện tích và sản lượng, do người dân chuyển sang trồng sầu riêng và cây ăn trái. Tuy nhiên, thị trường cà phê giống cháy hàng đang gây nỗi lo lớn về chất lượng.
"Tình trạng này hết sức đáng lo vì nhiều người bên ngoài, người ta lợi dụng việc giá cà phê lên rất là cao, thì một số cơ sở lấy giống ở nơi khác về, chứ không phải sản xuất ở đây. Vì hạt giống sản xuất ở đây, như mua của Viện, thì ít nhất cũng phải tháng 5 mới có mà bán. Mà giờ, tháng 3, tháng 4 đã có thì hẳn là lấy ở nơi nào đó, người ta chở về ươm bán. Mà nhìn cây cà phê giống thì không thể biết chất lượng đâu" - Tiến sĩ Trần Vinh nhấn mạnh.
