Ngày 11-4, tại TP HCM, Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam (VICOFA) đã tổ chức hội nghị ban chấp hành mở rộng để lắng nghe những vấn đề khó khăn, thách thức mà các doanh nghiệp (DN) trong ngành gặp phải khi giá cà phê biến động mạnh như vừa qua.
Lo mất uy tín
Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty CP Tập đoàn Intimex, Phó Chủ tịch VICOFA, thông tin tính đến hết tháng 3-2024 (tức là 6 tháng đầu niên vụ cà phê 2023-2024), Việt Nam đã xuất khẩu tổng cộng hơn 956.000 tấn cà phê, giá trị đạt hơn 3 tỉ USD.
Hồi đầu vụ cà phê (tháng 10-2023), giá cà phê chỉ mới 58.000 đồng/kg thì nay đã lên 105.000 đồng/kg, tức cao gấp đôi. Giá tăng nhanh và quá cao tạo nhiều thách thức cho các DN khi DN cần phải có nguồn vốn lớn nhưng hạn mức tín dụng của các ngân hàng dành cho DN vẫn giữ nguyên. Tốc độ tăng nhanh của giá gắn liền với rủi ro cao đối với các DN thu mua hàng để xuất khẩu thông qua các đại lý, thương lái. Một số đại lý thu mua và DN đã không giao hàng đúng thời hạn quy định trong hợp đồng mua bán, gây thiệt hại lớn cho người mua và nguy cơ làm mất uy tín của ngành cà phê Việt Nam" - ông Đỗ Hà Nam nêu.
Tại hội nghị, đại diện Công ty TNHH Neumann Gruppe Việt Nam cho biết đã kinh doanh tại Việt Nam nhiều năm, chiếm 15% thị phần xuất khẩu cà phê Việt Nam. Năm nay, Neumann Gruppe Việt Nam gặp vấn đề nghiêm trọng khi đối tác chậm giao hàng hoặc không thực hiện hợp đồng. Điều này đang tác động dây chuyền đến các nhà rang xay là khách hàng của DN. "Với tình trạng này, các nhà rang xay trên thế giới có thể chuyển sang mua cà phê của các nước khác" - đại diện DN FDI này cảnh báo.
Đại diện Công ty JDE Việt Nam thì phản ánh một số nhà cung ứng không giao hàng cho DN mà bán cho đối tác khác với giá cao hơn, tạo tiền lệ xấu trên thị trường. Hiện nay, cà phê Việt Nam có giá quá cao, có thể bị thay thế bởi cà phê Indonesia đang rẻ hơn.
Tương tự, ông Nguyễn Đăng Miền, đại diện Công ty Nestlé Việt Nam, cũng cho biết dù DN đã xây dựng chương trình cà phê bền vững tại Việt Nam từ năm 2011 nhưng 2 năm qua, do đứt gãy chuỗi cung ứng nguyên liệu nên Nestlé buộc phải nhập khẩu nguyên liệu từ các nước khác để ổn định sản xuất.
Về vấn đề này, ông Đỗ Hà Nam thông tin thêm, niên vụ cà phê 2022-2023, Việt Nam đã phải nhập khẩu 200.000 tấn cà phê do nguồn cung trong nước bị thiếu hụt. Năm nay, tình trạng này có thể gia tăng do tồn kho trong nước đang cạn dần trong khi còn đến 6 tháng nữa mới đến vụ thu hoạch mới.
Giá cà phê tăng cao có lợi cho nông dân nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức cho chuỗi cung ứng. Ảnh: VÂN ANH
Bài học cho mùa vụ sau
Ông Đỗ Hà Nam cho biết trong "bão giá" cà phê, nhiều nhà cung ứng để giữ chữ tín đã phải bán nhà để mua hàng giá cao, thực hiện những hợp đồng giá thấp. "Tất nhiên, cũng có những đối tượng lợi dụng tình hình để trục lợi, là những "con sâu làm rầu nồi canh". Tôi được biết có những vụ tranh chấp thương mại đã được gửi ra tòa án, chờ xét xử" - ông Đỗ Hà Nam thông tin.
Ông Lê Đức Huy, Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Xuất nhập khẩu 2/9 Đắk Lắk (Simexco Daklak), ví von ngành cà phê vừa trải qua trận "đại hồng thủy". Phần lớn các DN xuất khẩu Việt Nam đã rất dũng cảm khi thực hiện các hợp đồng; tỉ lệ "xù" hợp đồng thấp, chủ yếu là các nguồn cung ứng nhỏ.
"Niên vụ cà phê 2023-2024 các DN FDI đã mua cà phê quá sớm, bắt đầu từ tháng 6-2023 (thời điểm giá cà phê còn thấp - PV) trong khi các DN xuất khẩu cà phê Việt Nam mua vào từ sau khi thu hoạch, tức bắt đầu từ tháng 11-2023. Sự chênh lệch giá quá lớn giữa 2 thời điểm đã gây ra nhiều rủi ro và đây là bài học lớn cho vụ mùa tới" - ông Huy phân tích.
Ông Thái Như Hiệp, Giám đốc Công ty TNHH Vĩnh Hiệp, Phó Chủ tịch VICOFA, nói rằng trong 20 năm qua, giá cà phê luôn ở mức thấp, nông dân không có lãi nên việc chuyển đổi cây trồng rất mạnh. Điều này khiến cho nguồn cung bị thiếu hụt, đẩy giá lên cao. "Sản lượng cà phê trong dân hiện còn rất ít. Để nông dân gắn bó với cây cà phê thì họ phải có lợi nhuận tốt, nếu không họ sẽ còn tiếp tục chuyển đổi sang sầu riêng, chanh leo" - ông Hiệp nhấn mạnh.
Ông Lê Thanh Tùng, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt phụ trách phía Nam - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cho hay đơn vị đã có chuyến khảo sát vùng nguyên liệu cà phê Tây Nguyên. Ông Tùng tin tưởng sản lượng cà phê vụ tới sẽ không thiếu hụt nhiều. "Tuy vậy, để phát triển ngành hàng cà phê bền vững các bên cần liên kết chặt chẽ với nhau để ổn định sản lượng, chất lượng, tránh biến động quá lớn như vừa qua" - ông Tùng gợi ý.
Tránh thiệt hại dồn về một phía
Ông Nguyễn Nam Hải, Chủ tịch VICOFA, lưu ý các DN xuất khẩu nên hạn chế tối đa việc bán xa và đặc biệt là mua xa để tránh rủi ro phải mua hàng giá cao giao cho hợp đồng giá thấp hoặc không thể thực hiện hợp đồng. Đối với các tranh chấp hợp đồng mua bán đã xảy ra, đề nghị giữa người mua và người bán cùng nhau đàm phán, thỏa thuận cùng chia sẻ rủi ro, giá cả cũng như tiến độ, thời gian giao hàng khi giá cà phê tăng cao đột ngột, tránh thiệt hại dồn cho 1 phía.
Thay mặt VICOFA, ông Nam Hải đề nghị ngân hàng nên tăng hạn mức cho vay và ưu tiên lãi suất cho các DN kinh doanh xuất nhập khẩu cà phê. Các địa phương vùng nguyên liệu cần tuyên truyền, cảnh báo nông dân, các đại lý, thương lái địa phương hạn chế tối đa việc "mua xa, bán xa" để tránh rủi ro cao khi giá cả tăng cao. Các địa phương cũng cần cảnh báo việc mở rộng diện tích trồng cà phê khi giá lên cao, đề phòng khủng hoảng thừa cà phê sau đó.
