Dù đạt được nhiều kết quả so với mục tiêu, yêu cầu đặt ra khi xây dựng Luật , cũng như đảm bảo công bằng trong điều tiết thu nhập, động viên hợp lý thu nhập dân cư, phù hợp với thông lệ quốc tế , huy động nguồn ngân sách Nhà nước… Tuy nhiên, sau hơn 10 năm có hiệu lực thi hành, Luật Thuế TNCN năm 2009 (đã được sửa đổi bổ sung tại các Luật số 26/2012/QH13; Luật số 71/2014/QH13), cũng đã bộc lộ những bất cập cần phải sửa đổi, bổ sung cho hợp lý.
Theo các chuyên gia, Luật Thuế TNCN không phải bây giờ mới bộc lộ sự bất cập, mà từ khi mới còn là Pháp lệnh Thuế TNCN với người có mức thu nhập cao. Vì vậy, việc phải xem xét sửa đổi tổng thể, toàn diện, hoàn thiện luật này là hoàn toàn cần thiết.
Và trên thực tế, có 2 bất cập của Luật Thuế TNCN được dư luận và các chuyên gia đặc biệt quan tâm, là cách tính thuế lũy tiến theo 7 bậc quá rườm rà và quy định về mức giảm trừ gia cảnh không phù hợp thực tế.
Cụ thể, theo quy định của Luật Thuế TNCN hiện hành, cá nhân được trừ các khoản bảo hiểm xã hội, y tế, thất nghiệp, giảm trừ gia cảnh, các khoản đóng góp từ thiện, nhân đạo, phụ cấp, trợ cấp, số còn lại là thu nhập làm căn cứ tính thuế TNCN.
Trong đó, cách tính thuế TNCN theo biểu lũy tiến 7 bậc, mỗi bậc thu nhập có thuế suất tương ứng: Mức thu nhập từ 5 triệu đồng/tháng trở xuống chịu thuế suất 5%; mức 5-10 triệu đồng 10%; mức 10-18 triệu đồng 15%; mức 18-32 triệu đồng 20%; mức 32-52 triệu đồng 25%; mức 52-80 triệu đồng 30% và từ 80 triệu đồng/tháng trở lên 35%.
Các chuyên gia cho rằng, việc quy định biểu thuế TNCN lũy tiến với 7 bậc và khoảng cách giữa các bậc thuế là quá dày cộng với thuế suất cao, khiến gánh nặng không nhỏ đối với người nộp thuế, bởi thu nhập vừa mới nhích lên đã rơi vào bậc thuế cao hơn.
Vì vậy, Luật Thuế TNCN sửa đổi nên giảm bậc chịu thuế xuống còn 3-5 bậc và hạ thuế suất của các bậc xuống. Còn với mức thuế suất ở bậc cao quy định như hiện nay, chỉ có tính “cào bằng”, chưa thể hiện được tính công bằng.
Nhiều ý kiến cho rằng, Luật Thuế TNCN sửa đổi nên giảm bậc chịu thuế xuống còn 3-5 bậc và hạ thuế suất của các bậc xuống - Ảnh minh họa
Theo PGS.TS Đinh Trọng Thịnh – Giảng viên cao cấp Học viện Tài chính (Bộ Tài chính) biểu thuế lũy tiến từng phần gồm 7 bậc thuế như hiện nay là quá dày đặc, không phù hợp nữa, mức thuế suất hiện nay cũng quá cao, gần gấp đôi thuế suất thu nhập doanh nghiệp. Do đó, nên rút gọn từ 7 bậc lũy tiến như hiện nay về còn 3 bậc, bậc thấp cho nhóm thu nhập dưới 30 triệu đồng/tháng, bậc trung bình từ trên 30 đến 100 triệu đồng/tháng, và bậc cao từ 100 triệu đồng/tháng trở lên. Về thuế suất, bậc thấp chỉ nên thu thuế ở mức 2% thay vì 5% như hiện nay, bậc trung bình thuế suất tính 10% và bậc cao thuế suất tính 20%. Cách thiết kế này sẽ giúp người dân dễ hiểu và dễ thực hiện, nhất là nhóm thu nhập dưới 30 triệu đồng/tháng.
Cũng theo vị chuyên gia này, lần sửa đổi sắp tới trong luật cần nâng mức giảm trừ gia cảnh cho người nộp thuế từ 11 triệu đồng/tháng như hiện nay lên mức cao hơn, thậm chí 18-20 triệu đồng/tháng, bởi vật giá đã leo thang nên mức 11 triệu đồng/tháng đã trở nên lạc hậu. Cùng với đó, mức giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc (hiện là 4,4 triệu đồng/tháng) cũng cần được nâng lên 50-70%, tức khoảng 6-7,5 triệu đồng/tháng.
Bởi lẽ mức 11 triệu đồng/tháng hiện nay không đủ sống ở đô thị, nên không thể coi đó là mức thu nhập cao phải đóng thuế. Thêm vào đó, Luật Thuế TNCN cũng bộc lộ hạn chế khác khi nhiều khoản trợ cấp phát sinh không thuộc phạm vi tiền lương, tiền công như trợ cấp tinh thần, giảm biên chế, trợ cấp một lần khi đăng ký nghỉ hưu sớm, lại chưa được giảm trừ trong quá trình xác định thu nhập chịu thuế từ tiền lương, trong khi những khoản trợ cấp này lại phản ánh việc người chịu thuế đang lâm vào tình trạng khó khăn.
“Mức đóng thuế với người phụ thuộc, theo quy định hiện nay là 4,4 triệu đồng/người/tháng. Số tiền này không đủ để nuôi 1 đứa trẻ ở thành phố, lại càng không đủ để chăm sóc một người già không còn sức lao động, chi phí thuốc men, đi lại, bệnh viện đều tăng cao. Do đó, mức này phải tăng cao hơn nữa, tăng như thế nào cần có tính toán chính xác về mức sống tối thiểu.
Phải xây dựng mức sống tối thiểu khác đi, không thể để mức áp dụng hàng chục năm, trong khi đời sống nâng cao, lạm phát, giá cả tăng. Đối với mức đóng thuế với người phụ thuộc, theo tôi nên được xem xét điều chỉnh theo từng năm. Tóm lại, Bộ Tài chính cần tính toán nâng lên để việc đóng thuế thu nhập thực sự trở thành công cụ kiểm soát người có thu nhập cao”, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh bày tỏ.
Còn theo PGS.TS Ngô Trí Long - nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính), việc lấy CPI làm thước đo điều chỉnh mức tính thuế TNCN, giảm trừ gia cảnh là không phù hợp. Hiện thống kê CPI chưa phản ánh hết được sự tăng giá hàng hóa, dịch vụ thiết yếu trong cuộc sống hàng ngày người dân phải chi trả. Chưa kể, theo quy định khi nào CPI tăng 20% mới trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét điều chỉnh, nên thời gian qua việc điều chỉnh mức giảm trừ cho người lao động chưa được kịp thời, gây thiệt thòi cho người nộp thuế.
Thực tế, lạm phát của Việt Nam thường chỉ tăng khoảng 3-4%/năm, nếu để cộng dồn CPI tăng 20% phải mất khoảng 5 năm mới điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh. Trong khi đó, mức tăng CPI hàng năm đều có ảnh hưởng đến thu nhập và đời sống của người nộp thuế.
Vì thế, điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh không nên chỉ dựa vào CPI, mà cần dựa cả vào mức tăng thu nhập của người dân, bởi thuế TNCN hiện đang áp vào người có thu nhập cao, không phải áp vào đại đa số người dân có thu nhập trung bình.